Ngày 20/6/2025, tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức Hội thảo khoa học góp ý cho dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng và chi phí sinh hoạt dành cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược. Hội thảo do Thứ trưởng Lê Tấn Dũng chủ trì.

Tham dự Hội thảo có đại diện lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ; các chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên đến từ nhiều cơ sở giáo dục đại học trên cả nước.

Chính sách thiết thực, hướng đến người học tài năng

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Lê Tấn Dũng cho biết việc xây dựng chính sách trên được thực hiện theo chủ trương Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết số 71/NQ-CP ngày 1/4/2025 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung cập nhật Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW. Theo đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo được giao chủ trì xây dựng Nghị định mới về chính sách học bổng nhằm hỗ trợ, động viên người học có năng lực và triển vọng trong các ngành chiến lược, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tại hội thảo, đại diện Ban soạn thảo và Tổ biên tập – ông Ngô Văn Thịnh, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính đã trình bày đề dẫn một số nội dung cần trao đổi về chính sách học bổng và các nội dung chính trong dự thảo Nghị định. Theo đó, chính sách học bổng được xây dựng dựa trên cơ sở pháp lý đầy đủ, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và xu thế toàn cầu hóa, các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược đóng vai trò trọng yếu trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh của nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong các lĩnh vực này hiện vẫn còn hạn chế về số lượng và chất lượng, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

Tình trạng thiếu hụt nhân tài trong các ngành trọng điểm hiện nay gây ảnh hưởng đến khả năng nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới và phát triển các lĩnh vực mũi nhọn của quốc gia. Vì vậy chính sách học bổng là công cụ hiệu quả để thu hút sinh viên ưu tú, đặc biệt là các em có hoàn cảnh khó khăn nhưng có năng lực học tập xuất sắc, theo học và gắn bó với các ngành khoa học cơ bản và kỹ thuật chiến lược. Qua đó, tạo điều kiện cho người học tập trung phát triển năng lực chuyên môn và tham gia nghiên cứu khoa học. Góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và đổi mới sáng tạo của quốc gia; đáp ứng yêu cầu chính sách phát triển giáo dục và khoa học công nghệ của Nhà nước.

Dự thảo nghị định quy định chính sách học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược gồm 4 chương và 17 điều. Trong đó có các nội dung về đối tượng, tiêu chí, mức hỗ trợ, quy trình xét cấp và nguồn kinh phí. Đối tượng áp dụng là sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh theo học các ngành thuộc danh mục khoa học cơ bản (Toán, Lý, Hóa, Sinh, Khoa học máy tính,…), kỹ thuật then chốt (Công nghệ thông tin, Điện – Điện tử, Cơ khí, Vật liệu mới,…) và công nghệ chiến lược (Công nghệ sinh học, Công nghệ Nano, Công nghệ năng lượng tái tạo,…).

Theo dự thảo, Nghị định đề xuất mức học bổng sẽ được cấp theo mức học phí hiện hành tương ứng với kết quả học tập: 100% cho sinh viên đạt loại xuất sắc, 70% với loại giỏi và 50% với loại khá; người học được nhà nước hỗ trợ 3,63 triệu đồng/ tháng để chi trả sinh hoạt phí trong thời gian học tập tại cơ sở giáo dục, tối đa 10 tháng/năm học. Chính sách cũng ưu tiên các đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt, sinh viên dân tộc thiểu số, có hộ khẩu tại các vùng khó khăn,…

Ghi nhận ý kiến từ thực tiễn đào tạo

Trong phần tham luận, các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện các cơ sở giáo dục đại học trình bày các bài tham luận về phát triển cơ chế học bổng, khuyến khích tài năng đào tạo đại học và sau đại học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.

PGS.TS Dương Ngọc Khánh – Phó trưởng Ban đào tạo Đại học Bách khoa Hà Nội đại diện trình bày tham luận. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, nhu cầu về nhân lực chất lượng cao trong các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược ngày càng cấp thiết. Tuy nhiên, chính sách học bổng và hỗ trợ tài chính tại Việt Nam hiện còn thiếu đồng bộ, mức hỗ trợ chưa phù hợp với thực tế, đặc biệt ở bậc sau đại học.

Ông Dương Ngọc Khánh cho biết chính sách học bổng và hỗ trợ tài chính trong giáo dục đại học hiện nay tuy đã có hệ thống pháp lý tương đối đầy đủ và thể hiện được tính nhân văn qua các chính sách miễn, giảm học phí, trợ cấp xã hội và vay vốn, nhưng vẫn còn nhiều bất cập. Ở bậc đại học, mức hỗ trợ tài chính còn thấp, chưa đáp ứng chi phí thực tế; việc phân bổ học bổng thiếu ưu tiên cho các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược. Đặc biệt, chưa có chính sách học bổng mang tính định hướng phát triển nhân tài. Ở bậc sau đại học, chính sách học bổng và hỗ trợ tài chính dành cho đào tạo sau đại học,bao gồm trình độ thạc sĩ và tiến sĩ, còn rất hạn chế và chưa được quy định rõ ràng, phần lớn học viên phải tự chi trả chi phí học tập.

Để tạo ra bước đột phá trong phát triển nhân lực, cần nhanh chóng hoàn thiện cơ chế học bổng và hỗ trợ tài chính theo hướng minh bạch, linh hoạt, công bằng và hiệu quả. Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò chủ động của các cơ sở giáo dục đại học và đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực tài chính cho giáo dục.Bài tham luận đưa ra góc nhìn để các cơ quan quản lý Nhà nước xem xét, ban hành chính sách học bổng quốc gia định hướng rõ ràng, đồng thời có cơ chế tín dụng đào tạo phù hợp, đặc biệt cho người học thuộc các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốtvà công nghệ chiến lược. Việc xây dựng một hệ thống học bổng và hỗ trợ tài chính hiệu quả sẽ góp phần quan trọng vào việc thu hút, phát triển và giữ chân nhân tài, phục vụ sự nghiệp phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

Đại diện Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh (HCMUTE), TS Trần Thanh Thưởng, Trưởng phòng Tuyển sinh và Công tác sinh viên cho biết: Chính sách học bổng tại trường đã trở thành đòn bẩy hiệu quả thu hút người học vào các ngành STEM. Với nguồn quỹ hơn 60 tỷ đồng năm 2024, các loại học bổng đa dạng như học bổng khuyến tài, học bổng cho nữ sinh kỹ thuật, sinh viên vùng sâu vùng xa… đã giúp gia tăng tỷ lệ sinh viên nữ, sinh viên nghèo và thí sinh từ các địa phương khó khăn theo học STEM.

Học bổng không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn tạo động lực học tập, góp phần thu hẹp khoảng cách vùng miền và thúc đẩy bình đẳng giới trong giáo dục kỹ thuật. TS Trần Thanh Thưởng cho rằng: Để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, cần nhân rộng những chính sách tương tự, đầu tư mạnh mẽ hơn cho học bổng và hỗ trợ tài chính trong giáo dục đại học STEM. Việc kết hợp với mentoring và cam kết sau tốt nghiệp sẽ giúp chính sách này bền vững, tạo ra đội ngũ kỹ sư, nhà khoa học trẻ vừa giỏi chuyên môn vừa giàu tinh thần cống hiến. Với những giải pháp đồng bộ như vậy, Việt Nam có thể kỳ vọng thu hút ngày càng đông người học tài năng vào lĩnh vực STEM, tạo động lực cho đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế – xã hội bền vững trong tương lai.

Đại diện Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM), TS Trịnh Thanh Đèo, Trưởng phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng đã trình bày chi tiết nội dung chính sách học bổng, bao gồm đối tượng, mức hỗ trợ, quy trình xét duyệt, vai trò của các bên liên quan và trách nhiệm của người học trong việc triển khai và sử dụng học bổng đúng mục đích, hiệu quả.

Tham luận đề xuất mở rộng chính sách cho bậc sau đại học, hỗ trợ toàn diện sinh hoạt phí, đẩy mạnh hợp tác công–tư, cập nhật danh mục ngành ưu tiên và tăng quyền tự chủ cho các cơ sở đào tạo. Chính sách này được kỳ vọng góp phần xây dựng đội ngũ nhân lực trình độ cao trong các lĩnh vực chiến lược, tạo nền tảng phát triển bền vững cho quốc gia.

Hội thảo cũng ghi nhận nhiều ý kiến trao đổi cũng như đề xuất sôi nổi và tích cực đến từ các chuyên gia, nhà khoa học, lãnh đạo các trường đại học. Các đại biểu nhấn mạnh, việc xây dựng chính sách học bổng cần gắn với chiến lược đào tạo nhân lực theo nhu cầu thị trường, đảm bảo tính linh hoạt, thực tiễn và khả thi trong triển khai tại các cơ sở giáo dục đại học.

Cụ thể hóa chính sách thu hút nhân tài

Tại hội thảo, Thứ trưởng Lê Tấn Dũng nhấn mạnh: Đảng và Nhà nước rất quan tâm tới thu hút, đãi ngộ người tài, nhưng vấn đề cốt lõi là cần cụ thể hóa chính sách trong thực tiễn sao cho đồng bộ, hiệu quả. Thứ trưởng cho biết, trong số 53 triệu người trong độ tuổi lao động ở Việt Nam hiện nay, tỷ lệ qua đào tạo đạt hơn 68%, song chỉ trên 27% có bằng cấp, chứng chỉ. Điều này cho thấy nguồn nhân lực chất lượng cao vẫn còn hạn chế; đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt có sự đầu tư mất cân đối so với các ngành khác.

Với những ý kiến góp ý của chuyên gia tại hội thảo, Thứ trưởng cho rằng các quy định học bổng dành cho đối tượng sau đại học còn chưa rõ nét; nguồn kinh phí dành cho khoa học công nghệ vẫn còn dàn trải, thiếu trọng điểm. Đây là những thông tin quan trọng để Ban soạn thảo rà soát, điều chỉnh và hoànthiện chính sách phù hợp hơn. Thứ trưởng nhấn mạnh, chính sách cấp, xét học bổng mới sẽ không làm thay đổi hay hạn chế các chính sách học bổng, hỗ trợ người học hiện đang áp dụng tại các cơ sở đào tạo. Đây là sự bổ sung cần thiết nhằm khuyến khích người học theo đuổi các ngành mũi nhọn, chiến lược của đất nước.

Phát biểu tổng kết, bế mạc Hội thảo, Thứ trưởng Lê Tấn Dũng khẳng định, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tiếp thu đầy đủ các ý kiến đóng góp để hoàn thiện Dự thảo Nghị định, bảo đảm tính khả thi, đồng bộ và phù hợp với định hướng chiến lược phát triển nhân lực quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa.